-   artykuł   -

Perły gotyku. Utracony skarb Kościoła. Katedra York Minster

Podróż śladami gotyckich pereł architektury sakralnej nie mogłaby ominąć katedry York Minster w Anglii. Ta imponujących rozmiarów świątynia zalicza się do grupy największych gotyckich kościołów północnej Europy. Uważana jest również za jedną z najwspanialszych katedr na świecie. Nic zatem dziwnego, że jej ukończenie zajęło budowniczym blisko 250 lat.

Co ciekawe, w przypadku York Minister mamy do czynienia z kościołem sukcesywnie przekształcanym z romańskiego w gotycki cud architektoniczny. Ta zapierająca dech w piersiach budowla po dziś dzień jest siedzibą arcybiskupa Yorku, drugiego co do ważności, po arcybiskupie Canterbury, dostojnika w hierarchii kościoła anglikańskiego.

Od VII wieku katedra Minster stanowiła centrum chrześcijaństwa w północnej Anglii, a dziś pozostaje nadal kwitnącym kościołem zakorzenionym w codziennym oddawaniu czci i modlitwie. Jak podkreślają jego opiekunowie, kościół Minster został zbudowany na chwałę Boga. 

Każdy aspekt tego starożytnego budynku - od wykwintnego, ręcznie wykonanego z kamienia zdobienia, po niezrównaną kolekcję średniowiecznych witraży - opowiada historię Jezusa Chrystusa. Zapraszamy do odkrycia tego świętego miejsca i miłości Boga w jego sercu, która od ponad 1000 lat przyciąga ludzi z całego świata - czytamy na oficjalnej stronie katedry.

Burzliwa historia katedry

Historia związana z budową katedry sięga praktycznie czasów Konstantyna Wielkiego, który został ogłoszony cesarzem Yorku. Wówczas, około roku 306 naszej ery, miejscowość zaczęli zasiedlać obywatele imperium. Po dziś dzień przed frontowym wejściem do katedry znajduje się posąg cesarza Konstantyna, który 25 lipca 306 r. został ogłoszony przez wojska w Yorku (wówczas Eboracum) cesarzem Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Samo Ebaracum było ważnym punktem strategicznym w Wielkiej Brytanii już od 70 roku naszej ery.

To właśnie na miejscu starej, rzymskiej fortecy, zgodnie z legendą powstała pierwsza katolicka świątynia. Był to zaledwie mały, drewniany kościółek, postawiony około roku 600. To w nim, w 625 roku, król Edwin poślubił chrześcijańską księżniczkę Ethelburgę, przyjmując chrzest z rąk biskupa Paulina. Wkrótce potem, gdyż już roku 633, wokół drewnianego kościoła zbudowano kamienną świątynię w stylu romańskim. Po bohaterskiej śmierci w bitwie, to w niej właśnie pochowano króla Edwina. 

W roku 735 York otrzymał olbrzymie wyróżnienie w postaci pierwszego arcybiskupa, Ecgberta. W tym czasie świątynia zaczęła pełnić coraz ważniejszą funkcję religijną. W 1069 roku świątynia została zniszczona przez ogień, aby za sprawą arcybiskupa Thomasa z Bayeaux stanąć w zupełnie nowej formie wzniosłej katedry. Od tego momentu katedra była cyklicznie doskonalona. 

Od 1154 arcybiskup Roger z Pont l'Évêque nadzoruje całkowitą wymianę wschodniej części kościoła, a w 1225 arcybiskup Walter de Gray rozpoczyna budowę nowego Transeptu Południowego. To po owych zmianach świątynia przybiera kształt, jaki znamy obecnie. Rok później, William Fitzherbert, arcybiskup Yorku, zostaje oficjalnie ogłoszony świętym Wilhelmem z Yorku. Katedra służy za miejsce królewskich ślubów, jak i pogrzebów, stając się świadkiem najważniejszych wydarzeń politycznych kraju. Niestety, ten cud architektury został wyrwany z serca Kościoła.

Perła wyrwana z serca Kościoła

Patrząc na ogrom i potęgę katedry York Minster nie sposób nie odczuwać pewnego żalu i smutku wobec kolei losu, jakie przetoczyły się przez dawną Anglię. Katedra stała się bowiem jednym z głównych punktów konfliktu, jaki trwał pomiędzy Kościołem Katolickim a anglikańskim, zrodzonym po schizmie, jaką zapoczątkował w roku 1534 Henryk VIII. Wyrywając się spod wpływu Rzymu, butny król zapoczątkował liczne prześladowania katolików. Wśród zmieniających się nastrojów, katedra York Minster znalazła się w 1541 roku we władaniu protestantów, wkrótce po zniszczeniu sanktuarium św. Wilhelma. Skażenie protestantyzmem objęło potężną budowlę, szybko dając znać o swoich niszczycielskich zapędach. 

Wraz z mianowaniem arcybiskupa Holgate w 1544 nastąpiły kolejne zmiany. W 1547 r. zlikwidowano 60 kaplic klasztornych, w których odmawiano modlitwy za dusze zmarłych. Za czasów Edwarda VI zmieniła się również liturgia katedry, wydano dwie nowe księgi nabożeństw w 1549 i 1552 r. Księgi ograniczyły liczbę codziennych nabożeństw do trzech: jutrznię, komunię i nieszpory. W tym okresie York Minster stracił również wiele sreber, szat liturgicznych i frontów ołtarzowych - czytamy na oficjalnej stronie poświęconej historii katedry.

Wraz z objęciem władzy przez katolicką Marię I, do Minster powróciła normalność. Sprzeciw wobec katolickiego odrodzenia miał być stosunkowo niewielki. Pod rządami katolickiej królowej katedra odżyła. Wymieniono Ołtarz Główny i ponownie odbudowano kolekcję frontonów. Odnowiono również zniszczone szaty liturgiczne. 

Wszystko zmieniło się, gdy władzę nad świątynią przejęła Elżbieta I. W roku 1559 komisarze protestanckiej królowej przybyli do Yorku, domagając się od duchownych złożenia przysięgi wierności władczyni. Połowa Kapituły miała zgodzić się na owe żądanie, jednak ówczesny arcybiskup odmówił. Niestety, w roku 1567 roku York został uznany za świątynię w pełni protestancką. Oznaczało to zastąpienie ołtarza głównego przez stół komunijny, ponowne usunięcie szat liturgicznych i frontonów ołtarza oraz zastąpienie posągów i obrazów tekstem. 

W późniejszych czasach, pod rządami Olivera Cromwella, potężna katedra pełniła raczej funkcję domu kaznodziejskiego, niż faktycznej katedry. Arcybiskupstwo zostało zniesione, a dziekan i kapituła rozwiązana, a miasto przejęło kontrolę nad Minster. Dyrektorium o publicznym nabożeństwie zastąpił Modlitewnik Powszechny, a kazanie stało się centralnym punktem nabożeństwa. Ponieważ śpiew przestano uważać za odpowiedni, zdemontowano również organy.

Ostateczna zmiana kierunku nastąpiła wraz z Przywróceniem Kościoła Episkopalnego Anglii w 1660 i Monarchii w 1661, kiedy przywrócono kapitułę. Powróciły także szaty liturgiczne i wyposażenie, podobnie jak nowa wersja Modlitewnika. Widać zatem wyraźnie, iż protestancki wpływ znacznie zubożył tę wspaniałą świątynię. Mimo odejścia od skrajnych, protestanckich doktryn, katedra Minster pozostała oddzielona od Kościoła Katolickiego.

Piękno katedry York Minster

Znany nam obecnie wygląd katedry York Minster powstał w efekcie swoistej rywalizacji z Cantenbury. Te dwa ośrodki rywalizowały ze sobą od lat, praktycznie na wszystkich możliwych frontach. Ściany świątyni zbudowane są z kremowego wapienia, wydobywanego w pobliskim Tadcaster. Potężna, centralna wieża wieńcząca konstrukcję ma wysokość 21 pięter. Waży mniej więcej tyle, co 40 jumbo jetów. Wspinając się na najwyższy punkt katedry, w pogodny dzień można dostrzec obiekty znajdujące się w odległości aż 60 mil. Nic zresztą dziwnego, skoro kościół jest największą gotycką katedrą na północ od Alp, wybudowaną w średniowieczu. 

Fakt, iż powstawał on przez dwa i pół wieku sprawia, iż możemy docenić w nim cały przekrój zmieniających się w owym czasie stylów. Na przykładzie York Minster można podziwiać rozwój kolejnych etapów gotyckiej architektury. Transepty północne i południowe zbudowano w stylu wczesnoangielskim, ośmioboczny kapitularz i nawę w stylu zdobionym, a kryzę i centralną wieżę w stylu prostopadłym.

Umieszczona w ścianie katedry, potężna rozeta jest znana na całym świecie. Wyprodukowano ją w roku 1515, w warsztacie mistrza szklarskiego, Roberta Petty'ego. Zewnętrzne części rozety zawierają czerwone róże Lancasterów, na przemian z białymi różami Tudorów. Kompozycja ta nawiązuje do unii Lancasterów i Yorków, zawiązanej dzięki małżeństwu Henryka VII i Elżbiety York w 1486 roku. Oprócz słynnej rozety, w York Minster znajduje się około 128 witraży, wykonanych łącznie z około 2 milionów kawałków kolorowego szkła. 

W roku 1984 w upalną, letnią noc, w katedrę uderzył piorun. Wywołany nim pożar zniszczył znaczną część dachu, który zawalił się około 4 nad ranem. Żar pożaru zniszczył wówczas około 7 tysięcy szkieł z witraży. Co ciekawe, podczas renowacji po pożarze Blue Peter zorganizował konkurs dla dzieci na zaprojektowanie nowych zwieńczeń stropu katedry. Zwycięskie projekty przedstawiały pierwsze kroki Neila Armstronga na Księżycu oraz czy wodowanie Mary Rose, okrętu wojennego Henryka VIII w 1982 roku. Zatem w kościele znajdują się elementy dekoracyjne zaprojektowane przez najmłodszych.

Nieoceniony skarb kultury

Katedra York Minster może poszczycić się również wyjątkowo bogatą kolekcją księgozbiorów i precjozów z przeszłości, gromadzonych skrupulatnie przez lata. Tworzy ją aż 300 tysięcy pozycji książkowych, tkanin, sreber oraz obiektów archeologicznych. Jak podkreślają władze katedry, wszystkie zbiory przywieziono do York Minster, aby wzmocnić lub zrozumieć Świętą Wiarę Katolicką. Wiele z tych wiekowych przedmiotów wciąż jest używanych w świątyni.

Zbiory katedry podzielone są na kilka kategorii, udostępnionych zwiedzającym. Przedmioty w kolekcji są różnorodne, od rzeźb usadowionych nad Zachodnimi Drzwiami po różaniec Anthony'ego Babingtona wystawiony w Undercroft. Jak podkreślają kustosze świątyni, najstarsze obiekty pochodzą z rzymskiej twierdzy, która znajdowała się w tym miejscu prawie 2000 lat temu. Część z nich znajduje się w Muzeum Podziemia, jedynym akredytowanym muzeum umieszczonym w katedrze w całym kraju. 

Katedra udostępnia także bibliotekę, będącą jednocześnie największą biblioteką katedralną w kraju. Biblioteka York Minster liczy w sobie ponad 90 tysięcy woluminów. Posiada historyczne zbiory druków Kapituły Yorku z lat 70. XIV wieku, a także nowoczesną bibliotekę cyfrową, umożliwiającą wypożyczenie niektórych ksiąg.

Nasze książki obejmują szeroki zakres tematów, w tym historię lokalną, wczesne druki w Yorku, traktaty o wojnie secesyjnej, teologię na przestrzeni wieków, historię kościoła i architekturę. Współczesne księgi obejmują teologię oraz historię ministra i miasta. Możesz przeszukiwać nasz katalog online za pomocą Uniwersytet w Yorku lub przez Centrum Biblioteki Odkryj, strona internetowa zawierająca zbiory bibliotek narodowych w Wielkiej Brytanii - informują władze katedry.

Wybierając się do katedry York Minster nie można zapomnieć o przestronnych archiwach, w których zgromadzono całe kilometry regałów. Część zebranych w nich rękopisów sięga 1000 roku naszej ery. 

Posiadamy archiwum Kapituły w Yorku, w tym zwoje tkanin, które dokumentują budowę Minster. Posiadamy również odbitki, plany i rysunki budynku i otaczającego go terenu. Nasze zbiory rękopisów obejmują ostatnie tysiąclecie, z przykładami wystawionymi w Undercroft, w tym 1000-letnimi Ewangeliami Yorku. Wiele naszych zbiorów archiwalnych i rękopisów znajduje się w naszych katalog obiektów, archiwów i rękopisów, ale inne można obecnie przeszukiwać tylko w Starym Pałacu - informują zarządzający archiwami.

Ponadto, świątynia posiada niezliczone ilości odbitek, planów i rysunków zarówno budynku, jak i otaczającego go terenu. Do większości z tych wspaniałych kolekcji można uzyskać dostęp po wcześniejszym umówieniu się. Widać zatem wyraźnie, że zgromadzona przez wieki w katedrze wiedza jest bezdyskusyjnie bezcenna. Oglądanie licznych eksponatów, czytanie woluminów czy choćby ogarnięcie wzrokiem bezmiaru uratowanych przed zapomnieniem reliktów przeszłości bezlitośnie miażdży zarzuty, jakoby Kościół Katolicki szerzył ciemnotę i rywalizował z nauką. Nie sposób bowiem znaleźć inną, średniowieczną instytucję, która włożyłaby tyle sił i środków w przechowanie wiedzy dla przyszłych pokoleń.

Katedra dziś - Festiwal Choinek

Katedra York Minster słynie z licznych wydarzeń kulturalnych, które przyciągają tłumy nie tylko wiernych, ale i świeckich turystów. Do grupy tych wydarzeń z pewnością zaliczy się Pierwszy Festiwal Choinek. Już 18 listopada w świątyni rozpoczął się festiwal, który ma zgromadzić blisko 40 drzewek udekorowanych przez lokalne firmy, szkoły i organizacje charytatywne.

Festiwal odbędzie się w świątecznym namiocie przy Placu Południowym, na tle średniowiecznej katedry i będzie otwarty codziennie (z wyjątkiem Bożego Narodzenia) do 6 stycznia 2022 roku. Odwiedzający będą mogli zobaczyć choinki ozdobione indywidualnymi motywami, zagłosować na swoje ulubione drzewko w konkursie „najlepiej ubrane drzewko” i wziąć udział w zajęciach, w tym dodać własną wiadomość świąteczną do zawieszki do zawieszenia na drzewie modlitewnym i rodzinę sesje rzemieślnicze w sobotę 20 listopada.

Festiwal jest powiązany z nową zimową wioską w York Minster, która zostanie wystawiona przy południowym placu i będzie wyposażona w drewniane domki oferujące sezonowe jedzenie, napoje i prezenty.

 „Jesteśmy podekscytowani otwarciem naszego nowego Festiwalu Choinek, który, mamy nadzieję, przyczyni się do szerzenia sezonowej radości, jednocześnie wspierając jedną z najwspanialszych katedr na świecie. Prawie 40 drzew jest dekorowanych według indywidualnych motywów, od ręcznie robionych ozdób przez naszych kamieniarzy i zespół York Glaziers Trust po kreacje inspirowane muzyką i wszystko pomiędzy, więc nie możemy się doczekać, aby zobaczyć pomysły, które wymyślili nasi uczestnicy. Wstęp na festiwal jest bezpłatny, ale zachęcamy do darowizn na pokrycie kosztów bieżących wydarzenia, a wszelkie pozostałe dochody przeznaczamy na wsparcie konserwacji katedry” - powiedział Neil Sanderson, dyrektor York Minster Fund, który zorganizował festiwal.

Drzewka na festiwal otrzymały wsparcie od lokalnej firmy York Christmas Trees, która dostarczyła choinkę na 10 Downing Street w 2020 roku. Jak informują organizatorzy, Festiwal jest częścią intensywnego programu nabożeństw i wydarzeń w katedrze, organizowanych z okazji Adwentu i Bożego Narodzenia. 

Utracony skarb Kościoła Katolickiego

Widok katedry York Minster napawa dumą, jak i nieuniknionym żalem. Ta gigantyczna budowla stanowi niezastąpione źródło dawnej wiedzy, gromadzonej systematycznie przez całe stulecia. Trudno wyobrazić sobie, jak potężnym przedsięwzięciem musiało być w średniowieczu zebranie tak licznych zbiorów woluminów, artefaktów, rzeźb. Zbiory katedry dostarczają współczesnemu człowiekowi informacje o nieocenionej wartości historycznej oraz artystycznej. 

Z drugiej strony, świadomość, iż ta perła nie należy już do Kościoła Katolickiego, budzi tym głębszy smutek, im bardziej zdajemy sobie sprawę ze wspaniałości i znaczenia katedry. Jaką bowiem wartość ma całe dostojeństwo i przepych kościoła, gdy nie należy on już do Świętego Kościoła naszego Pana, Jezusa Chrystusa? Patrząc na wydartą Kościołowi York Minster nie sposób porzucić nadziei, iż to wielkie dzieło Kościoła zostanie kiedyś przywrócone na jego łono, przywodząc ku nawróceniu zagubionych schizmatyków.

Spędziłem kilkanaście godzin przygotowując się do tego tekstu i pisząc go. Jeśli uważasz go za wartościowy, udostępnij go by inni mogli skorzystać z tej pracy i wiedzy.