-   artykuł   -

Skarby architektury sakralnej. Drewniany kościół w Haczowie

Świątynie wybudowane z drewna stanowią z pewnością niezwykłą część spuścizny naszych przodków. Swoją niecodzienną atmosferę zawdzięczają nieprzerwanym modlitwom całych pokoleń Polaków, którzy przez wieki uczęszczali do tych skromnych, bliskich sercu zwykłych ludzi przybytków. Omodlone przez stulecia, często znajdują się w zachwycająco pięknej okolicy naszego kraju. Z pewnością warto poświęcić czas, aby przyjrzeć się bliżej owym cichym, pachnącym kadzidłem świątyniom.

Drewniany kościół w Haczowie

Drewniany kościół w Haczowie przez wiele lat uchodził za najstarszy z polskich kościołów drewnianych. Datowany na 1388 rok, może poszczycić się niebagatelną historią i wielką wartością historyczną. Świątynia pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Michała Archanioła stanowi również niezastąpiony element lokalnego krajobrazu. Ten piękny budynek znajduje się w malowniczej wsi na Podkarpaciu, niegdyś będącej wsią królewską.

Choć utracił tytuł najstarszego, drewniany kościół w Haczowie wciąż wyróżnia się spośród innych budowli. Jest aktualnie największym tego typu, gotyckim kościołem w całej Europie. Jednocześnie pozostaje jednym z najstarszych. Z tego powodu został włączony do szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego. Jego niezwykłe cechy doceniono na arenie międzynarodowej, dzięki czemu w 2003 roku kościół został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia drewnianej świątyni

Haczów mógł się poszczycić posiadaniem własnej świątyni już w XIV wieku. W roku 1494 ozdobiono ją imponującą, monumentalną polichromią. Kolejne lata przyniosły kościołowi wiele zniszczeń. Szczególne piętno odcisnął na nim najazd Tatarów w 1624 roku. Saraceńskie grabieże sprawiły, iż niezbędne było gruntowne odnowienie kościoła. Konieczność renowacji stała się przy tym okazją do znacznej rozbudowy. Dobudowano wieżę dzwonniczą, wieżyczkę na sygnaturkę, soboty oraz ziemny wał obronny. W kolejnych latach kontynuowano prace nad rozbudową.

Od roku 1784 powiększono zakrystię, a do nawy dobudowano piękną kaplicę Matki Boskiej fundacji Urbańskich. Lokalna szlachta chętnie przyczyniła się do rozkwitu świątyni. Wkrótce ufundowano nowe wyposażenie świątyni. Rok 1864 drewniany kościół w Haczowie powitał z nową polichromią. Po roku 1944, gdy nieopodal wybudowano nową świątynię, stary kościół stał się zupełnie opuszczony. W latach 1948-80 znajdował się we władaniu państwa, aby na początku lat 80-tych wrócić pod zarządy parafii. Po latach opuszczenia oraz państwowej "opieki", konieczny stał się kolejny, gruntowny remont. Kompleksowe prace renowacyjne zakończono w roku 1999, po konserwacji gotyckich desek stropowych. 13 listopada 2000 roku świątynia została ponownie konsekrowana, ku radości wiernych. 

W latach 2006-2009 wymieniono gonty dachowe. Co ciekawe, kościół znalazł się na monecie 2- i 20-złotowej, wyemitowanych przez Narodowy Bank Polski.

Drewniany kościół o pięknej polichromii

Świątynia w Haczowie, jako największa w Polsce i Europie drewniana, gotycka konstrukcja sakralna liczy sobie 380 metrów kwadratowych. Do powierzchni tej nie są wliczane kaplice oraz dobudowane później soboty. Prezbiterium, mierzące 9 metrów rozpiętości, przylega do zakrystii i krypty. 12-metrowa nawa główna łączy się z kolei z kaplicą Matki Boskiej Bolesnej oraz wieżą. Samą wieżę okrywa dach namiotowy zwieńczony latarnią oraz cebulastą kopułą. Całość świątyni obiegają liczne soboty.

Unikatowa polichromia figuralna stanowi część świątyni przyciągającą najwięcej spojrzeń zarówno wiernych, jak i badaczy. Uczeni są zdania, iż stanowi największy XV-wieczny zbiór malowideł figuralnych w Polsce. Pochodząca z 1494 roku polichromia jest prawdopodobnie najstarszą tego typu w całej Europie. Oprócz misternie wykonanej polichromii, drewniany kościół w Haczowie może poszczycić się również zabytkowym, późnobarokowym ołtarzem z końca XVII wieku. Wzrok przyciągają także cztery mniejsze, rokokowe ołtarze z II połowy XVIII wieku.

Wyjątkowo cennym zabytkiem są także gotyckie rzeźby. Najcenniejszą z nich jest z pewnością pieta, wykonana w 1400 roku. Nieco starsze, malowane krzyże konsekracyjne datuje się na I połowę XV wieku. W świątyni stoi także kamienna chrzcielnica z XVI wieku.

Cudowna pieta

Cudowna, gotycka figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem otoczona jest w okolicy szczególnym kultem. Według legend, pochodząca z 1400 roku pieta "przyszła wodą" rzeki Wisłok. Przypuszcza się, że cudowna rzeźba znalazła się w Haczowie na skutek powodzi. Figura miała zatrzymać się pod starym, drewnianym kościołem. Przeniesiona do świątyni, miała zjednać mieszkańcom opiekę Opatrzności.

Stojąca w drewnianym kościele przez stulecia, pieta została ostatecznie przeniesiona do nowego kościoła. W starej świątyni po dziś dzień znajduje się kopia figury.

Pośród łąk i pól

Region Podkarpacia jest bez wątpienia wyjątkowy. Choć przez wielu uważany za zacofany względem reszty kraju, obszar ten stanowi piękną opokę dawnej, polskiej kultury. To właśnie na spokojnym podkarpaciu drewniane świątynie mogą tak licznie trwać, otoczone przez rodzime łąki i pola. Tam, gdzie nie dotarł zgiełk wielkich miast, dusza może odpocząć w sposób nieosiągalny nigdzie indziej.

Wokół kościoła biegnie drewniany parkan, zadaszony gontem. Przy samej świątyni stoi także zabytkowy, drewniany spichlerzyk plebański. Dookoła rosną liczne drzewa liściaste oraz iglaste. Kościół otacza spokojny klimat podkarpackiej wsi, odciętej od hałasu i pogoni współczesnego świata. Pielgrzymka do tej zabytkowej, wiekowej świątyni stanowi niezwykłe doświadczenie dla współczesnego człowieka. Z pewnością warto poświęcić czas, aby choć na chwilę pogrążyć się w modlitwie w tym pobłogosławionym przez Boga, pełnym spokoju miejscu miejscu.

Spędziłem kilkanaście godzin przygotowując się do tego tekstu i pisząc go. Jeśli uważasz go za wartościowy, udostępnij go by inni mogli skorzystać z tej pracy i wiedzy.