-   artykuł   -

Skarby architektury sakralnej. Kościół św. Michała w Dębnie

Kościół św. Michała Archanioła znajdujący się w Dębnie zalicza się z pewnością do zacnej grupy cennych, sakralnych zabytków. Ten, stosunkowo niewielki, kościół parafialny od stuleci służy lokalnej społeczności w Dębnie Podhalańskim. Od niedawna został doceniony także na arenie międzynarodowej, trafiając na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Historia kościoła

Historia kościoła w Dębnie sięga odległych czasów średniowiecza. Przypuszcza się, że pierwsza drewniana świątynia w tej miejscowości powstała już w XIII wieku. Na jej miejscu, w II połowie XV wieku, stanął obecny, drewniany kościół. Do naszych czasów z tego okresu zachowała się nawa oraz prezbiterium.

Kościół św. Michała Archanioła jest gotycką świątynią orientowaną o konstrukcji zrębowej. Nawa główna nie jest zbyt wielka, posiada wymiary około siedmiu na osiem metrów. Nieco mniejsze od niej jest prezbiterium, kształtem zbliżone do kwadratu. Dach wieńczy niewysoka wieża z 1601 roku. Mierzy sobie piętnaście metrów i należy do najstarszych wież kościołów drewnianych. W liczbie lat prześciga ją jedynie wieża świątyni w Binarowej. Sam dach kryty jest gontem. Świątynia nie zalicza się zatem do dużych kościołów, posiada jednak unikalny urok i klimat.

Wyjątkowość drewnianej świątyni

Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim zalicza się do najlepiej zachowanych, gotyckich kościołów drewnianych. Znajdujący się w województwie małopolskim zabytem jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych w kraju, jak i poza jego granicami. Jako jedyny drewniany kościół, otrzymał nominację w konkursie siedmiu cudów Polski. Uwagę z pewnością zwraca jego regularna, wkomponowana w lokalny krajoraz sylwetka. Warto podkreślić, iż została ona niemalże niezmieniona od czasu budowy.

​Niezwykłe bogactwo ​​​

Choć świątynia już z zewnątrz budzi słuszny zachwyt, warto przede wszystkim wejść do jej wnętrza. Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie skrywa w sobie prawdziwe skarby. W środku zobaczymy m.in. piękną, unikatową polichromię patronową z 1500 roku. Jest ona najstarszą z zachowanych, w całości wykonanych na drewnie polichromii w Europie. Rzecz jasna, jest również najlepiej zachowaną polichromią w Polsce. Malowidło wykonane zostało w 33 kolorach i przedstawia aż 77 motywów. Wśród nich znajdują się ornamenty roślinne, geometryczne oraz postaci ludzkie i zwierzęta. Wśród tych ostatnich szczególnie dominują jelenie. Przypuszcza się, że szablonów użytych w polichromii używano również na dworach szlacheckich. 

Wnętrze sprzed stuleci

Kościół św. Archanioła w Dębnie mieści w sobie wiele bezcennych zabytków, w tym rzeźby i przykłady gotyckiego malarstwa. Sam główny ołtarz stanowi jeden z najpiękniejszych zabytków malarstwa tablicowego. Stanowiący tryptyk z XVI wieku, ołtarz przedstawia przede wszystkim wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem, św. Michała Archanioła z mieczem oraz wagą św. Katarzyny Aleksandryjskiej.

W lewym skrzydle uwieczniono św. Jana oraz św. Stanisława, zaś w prawej części ołtarza znalazł się św. Jan Chrzciciel oraz św. Mikołaj. Gdy tryptyk jest zamknięty, oczom wiernych ukazują się sceny pasyjne: Chrystus w Ogrójcu, Ecce Homo, Biczowanie, Upadek pod krzyżem. Te ostatnie malowidła powstały już nieco później, około roku 1530. Widać już na nich wpływ renesansu.

Zgodnie z jego opinią, dyktatura lewicy jest możliwa do wprowadzenia dopiero, gdy z powodu demoralizacji życie przestaje być możliwe. Warto pamiętać te słowa, gdy następnym razem usłyszymy bajania lewicowych aktywistów zachęcających do wprowadzenia edukacji seksualnej do szkół i przedszkoli.

Dwa, boczne ołtarze mają już styl barokowy. Lewy, powstały w 1651 roku, zdobi szafka z rzeżbami Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz świętych Cecylii i Katarzyny po lewej stronie. Po prawicy umieszczono święte Barbarę i Dorotę. Same gotyckie figury datuje się na około 1440 rok. Uwagę przyciąga również posąg św. Mikołaja, aktualnie znajdujący się na północnej ścianie świątyni. Znajduje się on w prostokątnym, drewnianym pudle, bogato zdobionym wizerunkami świętych Szczepana i Wawrzyńca.

Nie można zapomnieć również o kopii malowidła z 1280 roku, będącego najstarszym tego typu w Polsce. Wykonane na desce lipowej, przedstawia ono św. Agnieszkę i św. Katarzynę z palmami w dłoniach. Orginalne malowidło przeniesiono do Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie.

Umieszczone na północnej ścianie, również gotyckie, malowane tabernakulum powstało z drewna w XIV wieku. Z kolei piękny krucyfiks znajdujący się na belce tęczowej powstał około 1380 roku. Jego ramiona stanowią naturalne gałęzie, których końce oraz podstawę krzyża ozdobiona godłami Ewangelistów. Krucyfiks otaczają drewniane rzeźby Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty. Uważa się, iż jest on najstarszym z zabytków kościoła. Naukowcy nie wykluczają, iż pamięta on jeszcze pierwszą, drewnianą świątynię w Dębnie.​

Nieco młodsze są stare dzwonki, leżące w prezbiterium. Powstały prawdopodobnie w XV wieku i stanowią nie lada atrakcję. Co ciekawe, niezwykła skala instrumentu powstała dzięki wykonaniu ze specjalnego stopu i... zakopaniu płytek w ziemi.

Patriotyczny akcent

Co ciekawe, w świątyni znajdziemy również patriotyczny, polski akcent. Ponad belką tęczową znajduje się bowiem wizerunek jagiellońskiego orła. W kościele znajduje się również haftowana, XVI-wieczna chorągiew wojenna z wizerunkiem św. Stanisława. Mówi się, że w świątyni zostawiły ją wojska Jana III Sobieskiego, powracające spod Wiednia.

Bezcenny zabytek

Według dawnej klasyfikacji kościół św. Michała Archanioła w Dębnie zaliczano do zabytków klasy zerowej. W roku 2003, wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski i Podkarpacia, wpisany został na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Kościół wpisano także na szlak architektury drewnianej województwa małopolskiego. Należy do trasy III, Region Podhalańsko-Pieniński. Z ciekawostek można dodać również, że to właśnie w tej świątyni w serialu Janosik tytułowy bohater poślubił Marynę.

Aż dwa razy trafił na listę World Monuments Watch. Określono go jako jeden z setki cennych zabytków świata, zagrożonych zniszczeniem. Tym bardziej, jeśli tylko ma się możliwość, warto odwiedzić ten urokliwy, drewniany kościół.

Spędziłem kilkanaście godzin przygotowując się do tego tekstu i pisząc go. Jeśli uważasz go za wartościowy, udostępnij go by inni mogli skorzystać z tej pracy i wiedzy.